Σχολική ετοιμότητα: Πότε το παιδί είναι έτοιμο για την ένταξη στην Α’ Δημοτικού {Της Ματίνας Γκαραβέλα}

Με την πάροδο των ετών ο όρος «σχολική ετοιμότητα» ακούγεται και χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα. Είναι σύνηθες οι γονείς και οι δάσκαλοι να αγωνιούν για το αν το παιδί θα τα καταφέρει στην Α’ Δημοτικού, αφού αλλάζει εντελώς το περιβάλλον και οι απαιτήσεις αυξάνονται. Στην χώρα μας επίσημο κριτήριο για την εισαγωγή στο δημοτικό είναι η ηλικία του παιδιού, κάτι που όμως δεν είναι αρκετό για να πούμε πως είναι έτοιμο να φοιτήσει.

Τι σημαίνει λοιπόν ο όρος «σχολική ετοιμότητα»;

Η Σχολική ετοιμότητα είναι η συνολική ωριμότητα που διαθέτει ένα παιδί (σωματική, πνευματική – γνωστική – συναισθηματική – κοινωνική) και ορίζει αν είναι έτοιμο το παιδί για να πάει πρώτη δημοτικού.
Η πρώτη δημοτικού αποτελεί θεμέλιο λίθο για την γενικότερη μαθησιακή εξέλιξη κάθε παιδιού. Εκτός από την κατάλληλη ηλικία το παιδί πρέπει να έχει αποκτήσει συγκεκριμένες δεξιότητες και γνώσεις έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναπτύξει νέες δεξιότητες και γνώσεις. Αυτό είναι και η σχολική ετοιμότητα!

Τι αφορά η σχολική ετοιμότητα;

Η σωματική ανάπτυξη καθορίζεται από το γιατρό (παιδίατρο ή αναπτυξιολόγο). Ο γιατρός ελέγχει την οπτική και ακουστική ικανότητα του παιδιού, την ανάπτυξή του καθώς και την κατάσταση της υγείας του.  Η γνωστική ετοιμότητα αφορά δεξιότητες όπως είναι η συγκέντρωση, η προσοχή και η μνήμη, η λογική ακολουθία, η κατανόηση και σωστή χρήση χωρο-χρονικών εννοιών και η κατανόηση σχέσεων αιτίου – αποτελέσματος. Αυτές οι δεξιότητες βοηθούν το παιδί να μάθει νέες πληροφορίες και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του γραπτού λόγου και των μαθηματικών.

Στη συνέχεια, η γλωσσική ωριμότητα, είναι ακόμα ένας παράγοντας που θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας. Πιο συγκεκριμένα πρέπει να ελεγχθεί αν το παιδί έχει κατακτήσει ένα επίπεδο εκφραστικού και αντιληπτικού λεξιλογίου κατάλληλου για την ηλικία του, η καθαρότητα της ομιλίας και η φωνολογική ενημερότητα (η ικανότητα δηλαδή του παιδιού να αντιλαμβάνεται τους διαφορετικούς ήχους). Τα δύο τελευταία μάλιστα είναι πολύ σημαντικά καθώς συμβάλουν στο να κατακτήσει το παιδί δεξιότητες που αφορούν την ανάγνωση και τη γραφή. Εξάλλου, η ανάγνωση και η γραφή δεν είναι τίποτα άλλο παρά η μετατροπή των συμβόλων σε ήχους όταν διαβάζουμε και η αποκωδικοποίηση και μετατροπή των ήχων σε σύμβολα κατά τη γραφή.

Όσον αφορά τον κοινωνικο – συναισθηματικό τομέα, για να χαρακτηριστεί ώριμο ένα παιδί, θα πρέπει να μπορεί να ακολουθεί οδηγίες, να περιμένει τη σειρά του, να ολοκληρώνει τις εργασίες που του δίνονται και να διατηρεί την προσοχή του σε μια δραστηριότητα ανεξάρτητα από τα ερεθίσματα που ενδεχομένως υπάρχουν στο περιβάλλον. Επιπλέον, ένα παιδί δημοτικού αναμένεται να αυτοεξυπηρετείται και να είναι σε θέση να εκφράσει τις ανάγκες του. Έχοντας αυτές τις δεξιότητες το παιδί δεν θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στο νέο περιβάλλον, να ακολουθεί το ρυθμό διδασκαλίας και γενικότερα να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της Α’ δημοτικού.

Επιπλέον η γραφο-κινητική ανάπτυξη του παιδιού είναι πολύ σημαντική. Ένα παιδί που δεν είναι έτοιμο σε αυτό τον τομέα θα δυσκολευτεί στην αποτύπωση των συμβόλων της γλώσσας και στην τήρηση των περιθωρίων. Σαν αποτέλεσμα θα έχει να είναι δυσνόητη η γραφή και να πάρει πολύ χρόνο στο παιδί μέχρι να καταφέρει να αποτυπώσει σωστά τα γράμματα και να γράψει στο τετράδιο.

Πότε γίνεται ο έλεγχος και από ποιόν;

Αν κάποιος γονιός ή ο εκπαιδευτικός παρατηρήσει δυσκολίες στους παραπάνω τομείς όσο το παιδί είναι στο νηπιαγωγείο θα πρέπει να το ερευνήσει περαιτέρω ώστε να δοθεί η κατάλληλη βοήθεια στο παιδί πριν πάει στο δημοτικό. Η καλύτερη χρονική περίοδος για να γίνει ο έλεγχος είναι στο πρώτο τρίμηνο του νηπίου για υπάρχει χρόνος να γίνει παρέμβαση.
Ο έλεγχος γίνεται από εξειδικευμένους ιδιώτες ή δημόσια σε ΚΕΔΥ και Ιατροπαιδαγωγικά κέντρα.

Υπάρχει δυνατότητα επαναφοίτησης;

Σε πολλές περιπτώσεις κατόπιν αξιολόγησης και ανάλογα το μέγεθος των δυσκολιών του παιδιού, πιθανώς ο ειδικός να προτείνει επαναφοίτηση του μαθητή στην τάξη του νηπιαγωγείου. Τέτοιες περιπτώσεις είναι όταν ο ειδικός εντοπίσει αναπτυξιακή ανωριμότητα ή κάποια ειδική εκπαιδευτική ανάγκη. Επίσης, προτείνεται επαναφοίτηση όταν ο χρόνος δεν επαρκεί για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα παρέμβασης, το οποίο θα βοηθήσει το παιδί να ξεπεράσει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει.

Η επαναφοίτηση μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικά προβλήματα στο παιδί;

Αν το παιδί λάβει την κατάλληλη ενημέρωση με τον κατάλληλο τρόπο, η επαναφοίτηση δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογία του. Έντονο ψυχολογικό στρες για το παιδί παρατηρείται όταν φοιτεί στην Α’ Δημοτικού και δεν έχει καλή σχολική ετοιμότητα. Τότε κατανοεί ότι δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις σχολικές του υποχρεώσεις ούτε στις προσδοκίες των γονιών του σχετικά με την σχολική του επίδοση.

Πώς μπορεί ο γονιός να βοηθήσει το παιδί ώστε η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό να είναι ομαλή;

Οι γονείς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας, εμπλέκονται ενεργά και είναι σημαντικό βεβαίως να εμπλέκονται.
Μία βόλτα στο σχολείο πριν από την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς θα βοηθήσει το παιδί να εξοικιωθεί με τους χώρους.
Διαβάστε του παραμύθια και απλές ιστορίες και παροτρύνετέ το να τα ξανα-αφηγείται.
Δώστε το πρότυπο σωστής επικοινωνίας, όταν μιλάτε μαζί του, δώστε του χρόνο για να σας απαντήσει.
Παίξτε μαζί του επιτραπέζια παιχνίδια γιατί το βοηθούν να μάθει να υπακούει σε κανόνες, να περιμένει τη σειρά του.
Μέσα από παιχνίδια, παροτρύνετε το παιδί σας να σας περιγράψει αντικείμενα, ζώα κλπ.
Δημιουργήστε καταστάσεις για τις οποίες μπορεί να διηγηθεί αργότερα (π.χ. μία εκδρομή) γιατί η ευχέρεια στον προφορικό λόγο και στην έκφραση αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τον γραπτό λόγο. Εκμεταλλευτείτε την επίσκεψή σας σε ένα σούπερ μάρκετ και ζητήστε του να εντοπίσει το προϊόν που τρώει ανάμεσα στα άλλα.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι φυσικά η ηλικία δεν θα μπορούσε να είναι το μοναδικό κριτήριο για την έναρξη του παιδιού στην πρώτη δημοτικού. Πέραν λοιπόν της ιατρικής ετοιμότητας (έλεγχος από οφθαλμίατρο – παιδίατρο – ΩΡΛ ) που θα πρέπει να εξετάσουμε, θα πρέπει να παρακολουθούμε από κοντά ως τα 6 χρόνια του παιδιού και την σχολική ετοιμότητα σε επίπεδο συναισθηματικό – κοινωνικής ανάπτυξης και δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την ομαλή είσοδο του παιδιού στην πρώτη δημοτικού.
Η πρώτη δημοτικού είναι έτσι και αλλιώς ένα στάδιο μετάβασης ‘σταθμός’ για όλα τα παιδιά. Eντοπίζοντας νωρίς δυσκολίες, προλαμβάνοντας τυχόν αδυναμίες του παιδιού, φροντίζουμε για την ομαλή πορεία της μαθησιακής του εξέλιξης καθώς και της ισορροπίας στον ψυχισμό του.

Για να έχουμε καλούς μαθητές, πρώτα πρέπει να έχουμε μαθητές που να μπορούν να δεχτούν γνώση και να την αφομοιώσουν!

 

*Ματίνα Γκαραβέλα, Λογοθεραπεύτρια